Μιχάλης Πάτσης
Γιατί ένας μαθητής είναι ανυπάκουος και ανήσυχος στην τάξη;
1 Νευρογλωσσολογικοί λόγοι
Ο νέος άνθρωπος στην περίοδο της σχολικής του ζωής περνά την πιο ευαίσθητη και την πιο δύσκολη περίοδο της ζωής του ίσως. Είναι μικρός, αλλά με την ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος δέχεται τόσες πολλές αλλαγές που σίγουρα και κάποιος μεγάλος και έμπειρος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να αφομοιώσει. Μπορούμε να πούμε πως στα παιδιά κατά τη σχολική περίοδο της ζωής τους, τα έτη 12-18, πραγματοποιείται στη ζωή τους μια επανάσταση, τόσο μεγάλη που δεν προσπαθούν να την καταλάβουν και να την αφομοιώσουν.
Κάποιος που έρχεται σε επικοινωνία με τους νέους, όπως ο δάσκαλος ή ο καθηγητής θα πρέπει όλα τούτα να τα καταλαβαίνει και να δείχνει κατανόηση με σκοπό την καλύτερη επίλυση των θεμάτων και των ζητημάτων που τους απασχολούν.
Ένας μαθητής μπορεί να είναι άτακτος στην τάξη για τρεις τουλάχιστον λόγους: για λόγους αναπτυξιακούς, κοινωνικούς και παιδαγωγικούς. Δεν θα εξετάσουμε λόγους που σχετίζονται με την σωματική ανάπτυξη, αλλά μόνο με μέρος αυτών, δηλαδή τις αλλαγές στον εγκέφαλο.
Πρώτον για λόγους αναπτυξιακούς. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως ο νέος στην ηλικία της εφηβείας ή της πρόωρης εφηβείας δεν έχει ακόμη σωματικά ωριμάσει σε τέτοιο βαθμό που να μπορεί να ελέγχει τη συμπεριφορά του. Όλα έχουν σχέση με την ωριμότητα του νέου. Σύμφωνα με αυτόν το παράγοντα ο νέος είναι άτακτος γιατί δεν είναι αρκετά ώριμος. Άλλα τι σημαίνει δεν είναι αρκετά ώριμος; Αυτό αναλύεται από διάφορες επιστήμες, εδώ θα μας απασχολήσουν οι απόψεις των νευροεπιστημών (neuroscience).
Γνωρίζουμε πως η σκέψη και η δράση του ανθρώπου εδράζεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος δίνει οδηγίες και εντολές στο άλλο σώμα για να εκτελέσει κάποιες ενέργειες. Επομένως η σημασία του είναι πολύ σημαντική. Πού όμως βρίσκεται ο "πύργος ελέγχου" του εγκεφάλου και του ανθρώπου; Βρίσκεται στο φλοιό του εγκεφάλου στον οποίον, όπως έχουν εντοπίσει οι νευροεπιστήμονες, είναι τοποθετημένα τα κέντρα πνευματικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Θα καταλάβουμε πως ο φλοιός έχει διάφορα μέρη στα οποία εδράζεται αυτή η δραστηριότητα. Αναφορικά με τη γλώσσα και τη συμπεριφορά τα μέρη του φλοιού του εγκεφάλου παίζουν διαφορετικό ρόλο το καθένα. Εδώ ακολουθώντας τη νευρογλωσσολογική θεωρία του Ρώσου Αλεξάντερ Λούρια και της Τατιάνας Αχούτινα θα αναφέρουμε πως στον φλοιό το τρίτο μπλοκ, και ιδιαίτερα ο μετωπιαίος λοβός (frontal lobe) είναι αυτό το κέντρο που έχει την ευθύνη του προγραμματισμού και του ελέγχου της δράσης και της συμπεριφοράς.
Ο μετωπιαίος λοβός βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του φλοιού, θα λέγαμε πάνω από το μέτωπο. Το μέρος αυτό αν δεν έχει αναπτυχθεί ανάλογα με την ηλικία του ατόμου, καθίσταται εμπόδιο στην ομαλή συμπεριφορά του έφηβου. Ενώ έχουμε μπροστά μας έναν έφηβο το παιδί δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με σοβαρότητα την ηλικία του και φέρεται σαν μικρότερο παιδί. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι που χρειάζεται η βοήθεια του ψυχολόγου και του ειδικού παιδαγωγού. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως το παιδί, όπως η κάθε ύπαρξη πολλές φορές ακολουθεί μια πορεία προδιαγεγραμμένη από τη φύση του.
Έλεγχος της συμπεριφοράς του σημαίνει πως μπορεί να ελέγχει ορθά το τι θα κάνει όταν αντιμετωπίζει εργασίες και υπευθυνότητες. Όταν κάποιος βρίσκεται σε περιβάλλον ασυνήθιστο ή που περιέχει κάποιον βαθμό δυσκολίας είναι σημαντικό να μπορεί αντεπεξέλθει ορθά και με βάσει την ηλικία του. Ένας μικρός μπορεί να μάθει ανάγνωση και γραφή, κάποιο μεγαλύτερο παιδί θα μπορεί να μάθει αρχαία, μαθηματικά και φυσική. Όταν σε αυτές τις δυσκολίες δεν μπορεί να αντεπεξέλθει χάνει τον έλεγχο. Επίσης χάνεται ο προγραμματισμός στην τάξη. Δεν μπορεί ο μαθητής να προγραμματίζει σωστά τις εργασίες και τα καθήκοντα που έχει. Αλλά ούτε και τις ενέργειές του. Το ίδιο και στην τάξη σε αυξημένες απαιτήσεις κοινωνικοποίησης όπως προσοχή, συμμετοχή στο μάθημα, δεν μπορεί να προγραμματίσει σωστά τις ενέργειές του.
Μου έχει τύχει μαθητής, δεκαπέντε ετών, στην τάξη να μην κάνει τίποτα και να τον απασχολεί όλη την ώρα μόνον πως θα φτιάξει ένα μπαλάκι από φύλλα χαρτιού για να το πετάξει στον φίλο του στη διπλανή σειρά. Φανταστείτε όλη την ώρα ένα παιδί που θα έπρεπε η σκέψη του να του επιβάλει άλλο τρόπο σκέψης να θέλει να κάνει το παιχνίδι με το μπαλάκι. Περιπτώσεις τέτοιες πάρα πολλές από το σχολικό περιβάλλον.
Ο μετωπιαίος λοβός όπως και γενικώς όλος ο φλοιός του εγκεφάλου αναπτύσσεται πιο αργά στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Ο δείχτης της συνολικής ωριμότητας αν είναι για τα κορίτσια το 18 έτος της ηλικίες για τα αγόρια είναι το 21. Επομένως από βιολογική άποψη πολλές φορές ο λοβός δεν έχει αναπτυχθεί και ο νεαρός δεν έχει τη δυνατότητα να προγραμματίσει μια ενέργειά του ή να ασκήσει τον έλεγχο των ενεργειών του. Όμως ανεξαρτήτως αυτού, οι υποχρεώσεις που τίθενται σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα δεν αφορούν τη συνολική ανάπτυξη που αν υπήρχε θα ήταν αλλιώς, σκεφτείτε να διδάσκονταν μαθητές ηλικίας 20 ετών, αλλά για μαθητές ε τη συγκεκριμένη ανάπτυξη.
Σήμερα σε μια σειρά χώρες όπως γνωρίζουμε μπορεί να υπάρξει και έλεγχος και παρέμβαση μέσα στα πλαίσια μιας θεραπευτικής αγωγής, η οποία δεν στηρίζεται ούτε σε φάρμακα, ούτε σε άλλες παραδοσιακές παρεμβάσεις. Η μεθοδολογία της έρευνας και της παρέμβασης, τουλάχιστον αυτή που γνωρίζουμε από τη ρωσική ψυχολογική σχολή της Τατιάνας Αχούτινα, στηρίζεται σε μεθόδους που αξιοποιούν τη γραφή, την ανάγνωση, αλλά και τις κινήσεις των χεριών του σώματος. Είναι μια νέα μέθοδος που όταν εφαρμόζεται με φροντίδα μπορεί να δώσει αποτελέσματα.
Η Τατιάνα Αχούτινα έχει αναπτύξει μια δική της θεωρία για το σχολείο, το οποίο ονομάζει «σχολείο της προσοχής», θεωρώντας πως η προσήλωση στο μάθημα είναι πολύ σημαντικό στη γνωστική διαδικασία. Θα πρέπει όμως να αναφέρουμε πως παράλληλα με αυτή την άποψη υπάρχουν και άλλες απόψεις, άλλων επιστημόνων, δυτικών ιδίως, οι οποίες ευνοούν την επικοινωνία και το διάλογο των μαθητών κατά τη διάρκεια του μαθήματος, εργαζόμενοι σε μικρές ομάδες.
