Δρ. Μιχάλης Πάτσης
Νέα Ιωνία - πόλη πολιτισμού και προσφυγικής μνήμης
 |
| Σοκάκι στη Νέα Ιωνία |
Υπάρχουν
λίγες περιοχές και γειτονιές της Αθήνας
στις οποίες είναι ιδιαίτερα εμφανής και διατηρημένη η ιστορική
μνήμη και η ιστορική πορεία του τόπου
στα σπίτια και στις γειτονιές, στη ρυμοτομία και στο
σχέδιο της πόλης, ακόμα και στην εμφάνιση του ήλιου και της σελήνης στους διάφορους συνοικισμούς της πόλης! Ξεχωριστά η παράδοση είναι χαραγμένη στα
σπίτια, στα μικρά σπιτάκια της πόλης και στους δρόμους.
Αυτή η περιοχή στην οποία φαίνεται ευδιάκριτα η
ιστορική εποχή της μετακίνησης του
ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα αλλά και ταυτόχρονα συγκρατεί στα οικοδομήματά της τις μνήμες της Ελλάδας του εικοστού αιώνα είναι η Νέα Ιωνία.
Πουθενά αλλού σήμερα δεν φαίνεται αυτή
τη ιστορική εποχή της Ελλάδας. Πουθενά δεν έχει διατηρηθεί το
πνεύμα της εποχής όσο στα προσφυγικά
σπίτια και τα στενά της Νέας Ιωνίας σε
πολλές γειτονιές της και ιδιαίτερα σε αυτή
τη γειτονιά που είναι δίπλα στον Ηλεκτρικό
Σταθμό.
Έκανα
μια βόλτα στη Δραπετσώνα, μια γειτονιά
σημαντική για τη νεότερη ελληνική ιστορία και για το σημερινό, το νεοελληνικό πολιτισμό, αφού είναι η γειτονιά που συνέβαλε στη δημιουργία του ρεμπέτικου
τραγουδιού. Πουθενά δεν είδα τον παλμό
της παλιάς πόλης. Πουθενά δεν είδα το παλιό να έχει επιζήσει στη σημερινή ζωή. Όλα έχουν καλυφθεί
από την λεπτή ή και παχιά σκόνη της
μοντέρνας εποχής. Πολύ λίγα, ελάχιστα
παλιά σπίτια, τα οποία πάλι καλά που υπάρχουν και είναι πανέμορφα. Πολλά από παλαιότερα διαπίστωσα πως είναι εργατικές κατοικίες της δεκαετίας
1960 και μετά. Όλα αυτά συνιστούν μια ξεχωριστή μνήμη στη Δραπετσώνα, αλλά δυστυχώς έχει χαθεί μάλλον, η σημαντική μνήμη του ερχομού από τη Μικρά Ασία.
Στη
Νέα Ιωνία ακόμα είναι αλλιώς τα πράγματα!
Εδώ υπάρχουν αρκετά σπίτια και πολλές
γειτονιές ακόμα που διατηρούν παλαιό
χρώμα. Ακόμα υπάρχει ένας ξεχωριστός τρόπος σκέψης ο οποίος περικλείει αναμνήσεις, σχέδια, σκέψεις της παλιότερης εποχής. Πολλοί πολιτισμοί στην εποχή μας καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια να διατηρήσουν τόσο την άυλη κληρονομιά, όσο και την υλική, την ξεχωριστή κληρονομιά.
 |
| Ένα παλιό σπίτι |
Πολλά
κράτη και πολλές πόλεις στην Ευρώπη και
σε άλλα μέρη που έχουν την οικονομική
δυνατότητα διατηρούν και συντηρούν τα
παραδοσιακά κτίσματα, τις παλιές
κατοικίες, τον παλιό σχεδιασμό της πόλης
τους. Σήμερα αυτή η πολιτική έχει
αναδειχθεί σε όλη την Ευρώπη σαν η πιο
υγιής στάση στο θέμα του πολιτισμού
της πόλης. Με αυτή τη στάση τους οι λαοί διατηρούν και συντηρούν τον ιδιαίτερο πολιτισμό και την αγάπη
για την πόλη τους και την ιστορία της.
Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι:
αξίζει σήμερα, σε μια εποχή που υπάρχει
και οικονομική κρίση να διατηρηθεί η
παλαιά ιστορία της Νέας Ιωνίας με την
ανάδειξη των παλιών κατοικιών και
περιοχών της πόλης με σκοπό την αναβάθμιση
του επιπέδου ζωής της περιοχής; Αν και το πρώτο ερώτημα θα πρέπει να είναι, αξίζει κάποιος αν ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για τη πόλη του;
Αυτά
τα μικρά και πανέμορφα σπίτια της Νέας
Ιωνίας, τα οποία είναι χτισμένα από και
για τους φτωχούς πρόσφυγες και τα οποία
δεν έχουν άλλα όμοιά τους στην Αθήνα
πρέπει να αναδειχθούν και να αποτελέσουν
τη βάση για την πολιτισμική ταυτότητα
του Δήμου ή όχι; Αυτά τα παλιά σπίτια που μαζί
με τους στενούς δρόμους και τα σοκάκια
της περιοχής, τα οποία αποτελούν τα
«Αναφιώτικα της Νέας Ιωνίας», ή το
«Ναύπλιο των Βορείων Προαστίων» θα
πρέπει να καταστραφούν, να χτιστούν,
να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας τους ή μήπως
πρέπει να διατηρηθούν και να αναδειχθούν
σε κτίσματα και χώρο μοναδικής πολιτισμικής
κληρονομιάς;
Χρειάζεται
όλοι να προβληματιστούμε και να
απαντήσουμε σε αυτό ερώτημα! Προσωπικά
θα ήθελα στη Νέα Ιωνία να διατηρηθούν όλα
τα ιδιαίτερα μνημεία πολιτισμικής και προσφυγικής μνήμης. Θα επιθυμούσα να διατηρηθεί το χρώμα της ιστορίας της πόλης. Αυτό είναι εξάλλου που μετράει ιδιαίτερα στις μέρες μας!
Σε
πόλεις που υποχώρησε η βιομηχανική
ανάπτυξη αυτές ακολούθησαν είτε την
οδό της τουριστικής ανάπτυξης, είτε την
οδό του εμπορίου. Σήμερα η Νέα Ιωνία η
οποία αναπτύσσει μια νέα ιστορία απόμακρη
από την παλιά βιομηχανική περιοχή, αν
και είναι στενά δεμένη με το εμπόριο.
Πιστεύω ακράδαντα πως η ανάδειξη του
ιστορικού παρελθόντος θα ελκύσει
περισσότερους επισκέπτες στην πόλη,
όχι μόνο από την Ελλάδα κάτι που θα
συμβάλει στην ανάπτυξη της περιοχής.
 |
| Προσφυγικό σπίτι |
Αν,
δηλαδή, η Νέα Ιωνία μετατραπεί σε
ορισμένες περιοχές της, όπου είναι ορατή
η προσφυγική ταυτότητα των κτισμάτων,
όπως στην Ελευθερούπολη, σε μια
πολιτισμική και πνευματική γειτονιά,
με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική ταυτότητα
και ανάδειξη των κτισμάτων και της
ιστορίας τους νομίζω πως θα αποτελέσει
ένα ξεχωριστό παράδειγμα πόλης στην
Αθήνα το οποίο μπορεί να γίνει αντικείμενο
αξιοποίησης και οικονομικής μεταξύ των
άλλων και ανάδειξης με ξεχωριστό τρόπο.
Αυτή
η ανάδειξη της πόλης είναι απαραίτητη
για την ιστορία της Ελλάδας και του
τόπου μας ιδιαίτερα. Χρειάζεται να
διατηρήσουμε την ανάδειξη της προσφυγικής
εποχής σήμερα. Είναι απαραίτητη για την
καλύτερη κατανόηση και της δικής μας
ταυτότητας αφού η Ελλάδα είναι διαφορετική
μετά την έλευση των προσφύγων το 1923.
Επίσης είναι πολύ σημαντική αφού θα
απασχολήσει και θα αναδείξει πολλές
δημιουργικές δυνάμεις της περιοχής.
Επιπρόσθετα
νομίζω πως μπορούν να αναζητηθούν
κονδύλια από αρμοδίους φορείς τόσο για
την ανάπλαση και τα σχέδια, όσο και για
την αποζημίωση ιδιοκτητών όπου απαιτηθεί.
Βέβαια ένα τέτοιο σχέδιο είναι μεγαλεπήβολο
και χρειάζεται με έμπνευση κάποιοι να
το προσεγγίσουν.
 |
| Συνδυασμός σύγχρονης κατοικίας και παλιότερης |
Οι
νέοι άνθρωποι της περιοχής έχουν πει
τη γνώμη τους και σήμερα παραθέτω πάλι
εδώ το άρθρο της Ραφαηλίας Καπίρη «Επιστολή προς το Δήμαρχο της Νέας Ιωνίας, κ. Ηρακλή Γκότση» για την περιοχή, το οποίο ομολογουμένως
διαβάστηκε και προβλημάτισε. Οι απόψεις
της Καπίρη, μιας νέας της περιοχής μας,
είναι χαρακτηριστικές και μπορούν και
σήμερα να εμπνεύσουν και να δώσουν τον
τόνο στον ειδικό επιστήμονα και τον
απλό άνθρωπο για δημιουργικές εφαρμογές.
Γνώμη μου είναι πως είναι ανάγκη οι άνθρωποι της περιοχής που μπορούν να μοιρασθούν ένα τέτοιο όραμα να ενδιαφερθούν και να δημιουργήσουν ένα κίνημα, το οποίο θα αγκαλιάσει όλους όσους θεωρούν την πολιτισμική ταυτότητα της Νέας Ιωνίας σημαντική που απαιτείται να διαφυλαχθεί. Το κίνημα αυτό θα έχει σκοπό του τη μελέτη και την ανάδειξη του πολιτισμού, ιδίως του οικοδομικού και αρχιτεκτονικού της περιοχής, καθώς και τον αγώνα για υλοποίηση ενός σχεδίου για ανάδειξη της περιοχής σε «ζωντανό αρχαιολογικό χώρο» ο οποίος απαιτεί και μια ιδιαίτερη προσέγγιση.
Νέα
Ιωνία 22.02.2020
Γράμμα στο Δήμαρχο της Νέας Ιωνίας
Νέα Ιωνία 21.03.2019
Επιστολή προς το Δήμαρχο της Νέας Ιωνίας, κ. Ηρακλή Γκότση
της Ραφαηλίας Καπίρη, μαθήτριας
του 6ου Γυμνασίου Νέας Ιωνίας
«Η αναδειχθεί η Ελευθερούπολη, να γίνει διατηρητέα συνοικία»
Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε,
Με αφορμή την είδηση ότι ο συνοικισμός της Ελευθερούπολης κινδυνεύει να «γκρεμιστεί», προκειμένου να χτιστούν σύγχρονα κτήρια – π
ολυκατοικίες, αλλά και να καταστραφεί από καιρικά φαινόμενα λόγω της αδιαφορίας αρκετών ανθρώπων, σας γράφω την παρούσα επιστολή, ως μαθήτρια του 6ου Γυμνασίου και μέλος του Λογοτεχνικού Εργαστηρίου.
Αρχικά, όπως γνωρίζετε, μπορεί η Νέα Ιωνία να είναι μια αστική περιοχή, όμως ιστορικά δημιουργήθηκε από πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν έρθει στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του ’22 και την ανταλλαγή πληθυσμών.
 |
| Η οδός Βρυούλων |
Τα σπιτάκια αυτά ήταν οι πρώτες κατοικίες για πρόσφυγες από την Καππαδοκία, τη Σμύρνη, το Αϊβαλί και άλλες πολιτείες της Ιωνίας. Συνεπώς, έχουν μεγάλη ιστορική σημασία, καθώς αποτελούν ζωντανό κομμάτι της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας. Η αναπαλαίωση και η συντήρηση του οικισμού της Ελευθερούπολης αποτελεί ένδειξη σεβασμού προς τη μεγάλη προσφορά των προσφύγων στις τέχνες, τα γράμματα, αλλά και την οικονομία της χώρας και συλλήβδην στη διαμόρφωση της Ελληνικής ταυτότητας.
Υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι τρόποι για να αξιοποιηθούν. Αρχικά, θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μουσεία λαϊκής τέχνης. Είναι γνωστό ότι η ρεμπέτικη μουσική ήρθε στην Ελλάδα από τους πρόσφυγες που μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα την πολιτιστική τους παράδοση. Ακόμη, θα μπορούσε να μετατραπούν σε χώρους όπου θα εκτίθενται δημιουργίες και αντικείμενα προσφύγων που έκαναν αισθητή την παρουσία τους στον πνευματικό χώρο, όπως οι λογοτέχνες Σεφέρης, Βενέζης, Θεοτοκάς, ο ζωγράφος Φώτης Κόντογλου και πολλοί άλλοι.
Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να εκτίθενται φωτογραφικό υλικό, βίντεο, που θα αφορά την καταστροφή της Μικράς Ασίας και που θα μπορούν να τον επισκέπτονται, όχι μόνο οι κάτοικοι της Νέας Ιωνίας, αλλά όλοι οι Έλληνες μικροί και μεγάλοι.
Ακόμη, δεδομένου ότι οι οικισμοί αυτοί φιλοξένησαν πρόσφυγες θα μπορούσαν και σήμερα να μετατραπούν σε ξενώνες φιλοξενίας προσφύγων.
Επιπλέον, ο συνοικισμός της Ελευθερούπολης διαθέτει μια απαράμιλλη ομορφιά, καθώς και ένα είδος ξεχωριστής αρχιτεκτονικής, με όμορφα στενά που το καθένα σε οδηγεί μέσα στις μικρές γειτονιές. Ένας αέρας αρχοντιάς και ένας ανάλαφρος τόνος ευγένειας διαγράφεται στις γωνιές αυτού του συνοικισμού. Δυσάρεστο θα αποτελεί το γεγονός της καταστροφής αυτής της περιοχής, διότι διαθέτει τεράστια συναισθηματική αξία για τον τόπο μας.
Εν κατακλείδι, εγώ και οι συμμαθητές μου είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε τα πάντα προκειμένου να αναδείξουμε τον συνοικισμό της Ελευθερούπολης και να κρατήσουμε τη φλόγα εκείνης της εποχής ζωντανή. Έτσι, μέσα από διάφορες εκδηλώσεις – θεατρικά – αφίσες που θα δημιουργήσουμε θα πετύχουμε τον στόχο μας και θα ευαισθητοποιήσουμε όλους τους κατοίκους.
Είμαι βέβαιη, γνωρίζοντας την ευαισθησία σας, ότι θα ανταποκριθείτε θετικά στο αίτημα μου, το οποίο είναι και αίτημα της πλειοψηφίας τόσο των κατοίκων της περιοχής όσο και τον συμμαθητών μου.
Με εκτίμηση,
Καπίρη Ραφαηλία, μαθήτρια του 6ου Γυμνασίου της Νέας Ιωνίας
